Willem Mengelberg - The Mahler Recordings
Gustav Mahler
Symfonie nr. 5: Adagietto (1 mei, 1926); Symfonie nr. 4 (met Jo Vincent, 9 november 1939)*; Lieder eines fahrenden Gesellen (met Hermann Schey, 23 november 1939)*
Richard Strauss
Tod und Verklärung (14 april 1942); Don Juan (12 december 1940)*Concertgebouworkest o.l.v. Willem Mengelberg*
Live-opnamen. Uitgave van de Willem Mengelberg Society.
Deze opnamen zijn al vele malen eerder uitgebracht, maar de jongste verdoeking is nieuw. Sensationeel nieuw. Terwijl elke nieuwe verdoeking voorheen een kleine verbetering bracht, biedt deze een zeer grote. We wanen ons niet eind jaren dertig, maar twintig jaar later. Verantwoordelijk voor deze ingreep zijn de geluidsrestaurateur Hans Ispelen (1947-2014) en na hem Jochem Geene. Behalve opnamen van Mengelberg met Mahler en Strauss verbeterde Ispelen ook opnamen van Mengelberg met Beethoven, ook te verkrijgen via de website van de Willem Mengelberg Society.
Gaan we door deze uitgave anders naar Mengelberg luisteren? Ik in ieder geval voor een deel. We horen nog beter, vooral in de symfonie, hoe goed Mengelberg kon omgaan met tempofluctuaties, hoe hij door vele accenten de indruk wekt spontaan en gedetailleerd te zijn en daarbij de greep op het geheel geen moment uit het oog verliest, terwijl dit bijna allemaal live-opnamen zijn. Mengelberg dirigeerde de Vierde symfonie in Nederland 112 keer en al is dit een van de laatste, op slijtage en routine heb ik hem niet kunnen betrappen. Het verschil tussen live- en studio-opname is trouwens betrekkelijk omdat destijds nog niet de mogelijkheid bestond tot plakken en monteren. Het Adagietto klinkt als Aus einem Guss, prettig snel, vol tijdgebonden effecten als portamenti, gloedvol zonder overdreven pathos. Mengelberg noemde het in 1947, toen hij niet meer dirigeerde, zijn beste uitvoering.Wat nu nog beter uitkomt is de verwantschap tussen de herscheppingen van Willem Mengelberg en de scheppingen van zijn vader Wilhelm, die interieurstukken maakte voor katholieke kerken waaraan nu een tentoonstelling inclusief catalogus is gewijd in Kasteel Huis Bergh te ‘s Heerenberg. Naast een klassiek gevoel voor proportie en lijn en daarmee een zekere onpersoonlijke abstractie staat een uitbundige hang naar extase door het bijzondere van momenten uit te vergroten op een wijze waarin sterk opgelegd sentiment en neiging tot populariseren de klassieke proporties net niet onderuit halen. Men mag de kunsten niet zomaar op één hoop gooien, maar een verwantschap in intentie is onmiskenbaar.
Emanuel Overbeeke
